Wednesday, January 13, 2010

María Zambrano #1

María Zambrano Alarcón (Vélez-Málaga, España, 22 de abril de 1904Madrid, 6 de febrero de 1991), fue una filósofa y ensayista española, discípula del famoso filósofo, también español,Ortega y Gasset.

Fragmento bastante 'resumido' de su obra Filosofía y poesía (1939)

Capítulo: Poesía y Metafísica
Pensamiento y poesía no volverían ya a ser irreconciliables. Así hubiera sido de no haber en el mundo más pensamiento que la filosofía platónica. Pero después que Platón pidiera el poder para el pensamiento filosófico, otros se alzaron en demanda de lo mismo.

No le bastó la filosofía, tuvo que hacer teología y descubrir la mística. Mucho más tarde la Filosofía volvió a nacer por segunda vez, y con ello sus pretensiones imperiales fueron presentadas de nuevo.

Porque la primera esperanza había quedado fundada. La Edad Media y el Renacimiento han recogido esta herencia platónico cristiana, y era tal su firmeza, que hasta dentro del ascetismo se había hecho lugar para el goce. Como ya hemos visto, algo se había salvado del ascetismo, no por el lado cristiano, sino por la vía platónica: era el amor justamente, el amor platónico.

Pero el hombre jamás se satisface y cuando logra la unidad, aunque la destruye, la necesita como meta.

La esperanza que en el mundo griego aparece, había quedado en verdad afianzada por el doble camino de la filosofía y de la religión cristiana unidas tan estrechamente. La poesía fue manifestación y, a la vez, instrumento de esta unidad en el combate.

Otro momento de unidad profunda entre las tres cosas se verifica por el camino de la mística. Pero esto comporta un problema aparte: la cuestión de que toda poesía sea mística o la mística sea en su raíz poesía.

La nueva esperanza era tener en este mundo todo lo que habíamos aplazado para el otro. La nueva esperanza no se encierra dentro del ascetismo. Lo quiere todo pero de una manera más determinada, eso es la individualidad.

La batalla dada en común junto con la filosofía había sido ganada. Cada una va a formular sus nuevas exigencias. El misterio, el de la creación va a adelantarse como tema central; y desde el lado de la Filosofía, la existencia humana, fundamento de toda realidad.

Y como cristianismo y Filosofía estaban inexorablemente enlazados, sus afanes se transfunden. La creación divina, voluntad y libertad, no tardará mucho en salir a la superficie manifestándose plenamente: desde Kant, el Kant de la Razón Práctica, Fichte, Schelling, hasta Hegel, donde el afán religioso cobra adecuación exacta con la razón. En Hegel, la razón, al otro extremo de Platón, hace también teología. Quizá no sea aventurado si a este período del pensamiento filosófico se le llamara Metafísica de la Creación.

En el orden del conocimiento se quiere encontrar la fundamentación de la ciencia, el conocer absolutamente desde la raíz misma del ser.

Pero tal conocimiento implica el que el hombre mismo quede situado en último término, como fundamento del ser de las cosas. El hombre es el sujeto de un conocimiento fundamentador. Pero, ¿al hombre mismo quién ha de determinarle, en dónde hallar su fundamentación? Sólo la persona humana quedará libre, fundándose a sí misma.

El hombre quería ser. Ser creador y libre. Y seguidamente: ser único.

La metafísica de la creación. La creación artística tiene su lugar y al fin, el acto de la creación es un acto estético. Lo que hay en el centro de esta metafísica, como ya se ve no más acercarse a ella, es la acción que arranca de la voluntad y acaba en el acto de dar forma. El arte lejos de ser forjador de sombras y fantasmas, es la revelación de la verdad más pura, es la manifestación de lo absoluto.

Metafísica de la creación, de la voluntad y de la libertad, por tanto, cada vez desgajada más de la herencia platónica.

Corresponde, como es sabido, este pensamiento de Schelling, al Romanticismo. En el Romanticismo, poesía y filosofía se abrazan, desbordan cada una de sí y no aspiran a lo absoluto porque se creen ya dentro de él.

Y así, poetas y pensadores del romanticismo pasan ante nosotros agobiados por una obra gigantesca. Tienen que crear el universo.

En Baudelaire y Kierkegaard, dos pensadores y poetas, la purificación tiene lugar que es la distinción de poesía y metafísica. Seres libres, pero encadenados en la existencia por el tiempo.

Ambos, Baudelaire y Kierkegaard, traen conciencia. Conciencia de la poesía en Baudelaire, casi exageradamente. Conciencia de la poesía en que se le da la conciencia de su finitud y todavía más, la conciencia del pecado.

Y por hacer la misma cosa: aplicar inexorablemente la conciencia, pensamiento y poesía se desligan de nuevo en estos pensadores – poetas.

En esta época por primera vez, la poesía responde a la actitud imperialista del pensamiento filosófico.

El poeta por primera vez teoriza sobre su arte, y hasta piensa sobre su inspiración.

Y en este camino de la poesía consciente, Paúl Valery significa un paso decisivo. La poesía ha dejado de ser un sueño. Sin embargo, la raíz del sueño no se ha secado en la poesía; se habría entonces secado la poesía misma. El poeta desde la poesía adquiere cada vez más conciencia; conciencia para su sueño, precisión para su delirio. Y la razón de que esto ocurra es precisamente que el poeta se afirma en su poesía.

Y la "poesía pura" fue a establecer, desde el lado opuesto del romanticismo pero con más profundidad, con más derecho, diríamos, el que la poesía lo es todo. Todo, entendamos, en relación con la metafísica; todo, en cuanto al conocimiento, todo en cuanto a la realización esencial del hombre.

Y precisamente desde esta manera de enlazar poesía y pensamiento, se hace más difícil, en realidad, la reconciliación entre poesía y metafísica. Porque el poeta puro ya no la necesita. Y desde el otro lado, el filósofo moderno también cree realizar la esencia del hombre por su pensar metafísico.

Pero si los que hacen poesía y metafísica tienen pretensiones idénticas, es porque partiendo de un punto común, eligen diferentes caminos. Dos caminos, son dos verdades y también dos maneras de vida.

En el fondo de toda esta época moderna, parece residir, un solo anhelo: querer ser. El hombre quiere ser, ante todo.

La angustia, que parece ser la raíz originaria de la metafísica, se percibe más claramente, más desde allí donde ha llegado, que de donde partió.

La metafísica moderna, es decir, la metafísica europea, es de tan diferente rostro que la filosofía griega y al mismo tiempo, es hija de la desconfianza.

Y con la virginidad del mundo se afirmaba a sí misma con una rigidez, con un "absolutismo" nuevo.

De ahí la angustia que arroja como fondo último toda esta metafísica; Tal vez sea algo arbitrario, pero parece existir una correlación profunda, entre angustia y la angustia al querer salir de sí.

Y la angustia no se resuelve sino con actividad.

A medida que se afirma lo de consciente, se va afirmando también lo de nada más. La soledad se va ahondando y la angustia aparece.

Pero, es también el principio de la voluntad. Angustia y voluntad se implican: La voluntad requiere soledad.

La poesía, en verdad, vive alejada de esto. Poder y voluntad no le interesan y la conciencia en ella no significa poderío.

En la poesía hay también angustia, pero es la angustia que acompaña a la creación. En la angustia del poeta no hay peligro, sino temor de sentirse obligado a algo que nos levanta por encima de nosotros mismos y obliga a ser más que hombres.

Lo que se patentiza en la angustia, por tanto, es la persona que se angustia por abrirse paso. La persona no es otra cosa que eso que Kierkegaard ha llamado "espíritu".

La angustia parece yacer en el fondo de toda la filosofía, y se pone en marcha en el pensamiento filosófico moderno, según se comprueba en Kierkegaard y en Heidegger, quien parece ser el heredero de: toda la filosofía alemana desde Kant.

Todo gira en torno de la entrada de la angustia en escena. El hombre es una síntesis de lo psíquico y lo corpóreo, pero una síntesis inconcebible cuando los dos términos no son unidos en un tercero. Este tercero es el espíritu… ¿Qué relación guarda el espíritu consigo mismo y con su condición? El espíritu tiene angustia de sí mismo. No puede librarse de sí mismo; tampoco se comprende a sí mismo.

Ignorancia del bien y del mal que aparece en la plenitud de su posibilidad. Después una palabra sólo descarga la angustia: «la prohibición le angustia». "La infinita posibilidad de poder que despertó la prohibición, se acerca más porque esta posibilidad tiene por consecuencia otra posibilidad".

Sueño. Angustia ante la totalidad presentida, ante el infinito de la libertad. Y caída en el poder... La vida es sueño Kierkegaard lo dice claramente. Pero en el poeta la vida es el sueño y en el filósofo, el sueño es la inocencia, y la caída es el despertar a la libertad. En los dos la libertad es lo único real.

El sueño de la inocencia. Y la angustia como posibilidad de la libertad. Hasta aquí van juntas poesía y cualquier otra forma de existencia humana.

En la angustia, decíamos, se abre paso la persona. El "espíritu", dice Kierkegaard; la "existencia", Heidegger. Mas, ¿de qué modo?

El poeta no quiere alcanzar la existencia por sí mismo, no quiere su ser conquistándolo a la nada, sino recibiéndolo "por añadidura". El poeta no quiere ser, si algo sobre él no es.

Ni Kierkegaard, ni nadie de los que han hablado de la angustia, trazan el momento del amor. Sólo el temor aparece. Y no hay amor porque no hay tampoco ninguna presencia. En la angustia, no existe el otro.

Y en la angustia del poeta sí, sí existe ya algo que él se ve forzado a crear, porque se ha enamorado de su presencia sin verla, y para verla la tiene que buscar. El poeta está enamorado de la presencia de algo que no tiene y como no lo tiene, lo ha de traer.

De ahí, el que la metafísica moderna se nos aparezca siempre como después de haberle sido extraído algo. La embriaguez de la libertad, acaba con los límites; y los límites nos los traen la presencia de las cosas, de los seres, del mundo y sus criaturas y aun del hacedor de todas ellas. "La angustia es el vértigo de la Libertad"[1].

Y la poesía sería el vértigo del amor. Vértigo que va en busca de lo que sin ser todavía, le enamora, en busca del "número, peso y medida" de lo que aparece indeterminado.

La poesía quiere reconquistar el sueño primero, cuando el hombre no había despertado en la caída; el sueño de la inocencia anterior a la pubertad. La metafísica, en cambio, es un alejamiento constante de este sueño primero.

La poesía quiere la libertad para volver atrás, para reintegrarse al seno de donde saliera; quiere la conciencia y el saber para precisar lo entrevisto. Por eso es melancolía. Melancolía que borra en seguida la angustia.

Y queda la poesía ligada a su sueño primero por la melancolía.
Será imposible el que no veamos en la poesía una integridad lograda mayor que en la metafísica.

Y eso persigue la poesía: compartir el sueño, hacer la inocencia primera comunicable; compartir la soledad.

La poesía deshace también la historia; la desvive recorriéndola hacia atrás, hacia el ensueño primitivo. Filosofía e historia marchan juntas hacia adelante movidas por la voluntad, mientras que la poesía se sumerge bajo el tiempo.

La filosofía es, en cierto modo, la verdadera historia. Pero, la poesía manifiesta lo que el hombre es, sin que le haya sucedido nada. Maneras diferentes que tienen de común el aludir a algo.

El poeta es aquél que no quería salvarse él sólo: "Una felicidad que no puede comunicarse no es una felicidad". No es a sí mismo a quien el poeta busca, sino a todos y a cada uno. Y su ser es tan sólo un vehículo para que tal comunicación se realice.

¿No será posible que algún día afortunado la poesía recoja todo lo que la filosofía sabe, todo lo que aprendió en su alejamiento y en su duda, para fijar lúcidamente y para todos su sueño?

______________________
[1] Kierkegaard: ob. cit., p. 95.

Ποίηση και Μεταφυσική
Σκέψη και ποίηση δεν θα γίνονταν ξανά ασυμβίβαστες. Έτσι θα ήταν αν δεν υπήρχε στον κόσμο σκέψη αλλά πλατωνική φιλοσοφία. Αλλά αφότου ο Πλάτων θα αναζητούσε την δύναμη για την φιλοσοφική σκέψη, άλλοι θα άρχιζαν να απαιτούν το ίδιο.
Δεν αρκέστηκε στην φιλοσοφία, έπρεπε να κάνει θεολογία και να ανακαλύψει το μυστικισμό. Πολύ αργότερα η Φιλοσοφία αναγεννήθηκε για δεύτερη φορά και μαζί με αυτήν οι ιμπεριαλιστικές αξιώσεις της εμφανίζονται ξανά.
Γιατί η πρώτη ελπίδα είχε επιβληθεί. Ο Μεσαίωνας και η Αναγέννηση ξανακέρδισαν αυτή την πλατωνική χριστιανική κληρονομιά και ήταν τέτοια η δύναμή της που μέχρι και μέσα στον ασκητισμό είχε δημιουργηθεί χώρος για την απόλαυση. Όπως έχουμε ήδη δει, κάτι είχε διασωθεί από τον ασκητισμό, όχι από χριστιανικής πλευράς, αλλά μέσω της πλατωνικής οδού: ήταν ακριβώς ο έρωτας, ο πλατωνικός έρωτας.
Αλλά ο άνθρωπος ποτέ δεν ικανοποιείται και όταν πετυχαίνει την ενότητα, αν και την καταστρέφει, την χρειάζεται ως σκοπό.
Η ελπίδα που εμφανίζεται στον ελληνικό κόσμο, στην πραγματικότητα είχε ενισχυθεί από τον διπλό δρόμο της φιλοσοφίας και της χριστιανικής θρησκείας, τόσο στενά ενωμένες. Η ποίηση υπήρξε έκφραση και, την ίδια στιγμή, εργαλείο αυτής της ενότητας στη μάχη.
Άλλη στιγμή αυτής της βαθιάς ενότητας μεταξύ των τριών πραγμάτων επιβεβαιώνεται από το δρόμο του μυστικισμού. Αλλά αυτό αποτελεί ένα πρόβλημα ξεχωριστά: το ζήτημα ότι όλη η ποίηση είναι μυστικιστική ή ότι ο μυστικισμός είναι στη βάση του ποίηση.
Η νέα ελπίδα ήταν να έχει κανείς σε αυτό τον κόσμο όλα αυτά τα οποία είχαμε φυλάξει για τον άλλον. Η νέα ελπίδα δεν εγκιβωτίζεται μέσα στον ασκητισμό. Τα θέλει όλα αλλά με έναν τρόπο περισσότερο αποφασιστικό: αυτό λέγεται ατομικότητα.
Η μάχη που δόθηκε από κοινού μαζί με την φιλοσοφία ήταν κερδισμένη. Κάθε μια πρόκειται να διαμορφώσει τις νέες απαιτήσεις. Το μυστήριο, αυτό της δημιουργίας, θα αποτελέσει κεντρικό θέμα και από φιλοσοφικής πλευράς, η ανθρώπινη ύπαρξη, θα αποτελέσει το θεμέλιο όλης της πραγματικότητας.
Και όπως ο Χριστιανισμός και η Φιλοσοφία ήταν αναπόφευκτα συνδεδεμένα, οι αντικειμενικοί τους σκοποί συγχωνεύονται. Η θεία δημιουργία, θέληση και ελευθερία δεν θα αργήσουν πολύ να βγουν στην επιφάνεια και να εκφρασθούν: από τον Καντ, τον Καντ της Πρακτικής Λογικής, τον Φίχτε, τον Σέλινγκ μέχρι τον Χέγκελ όπου το θρησκευτικό πάθος αποκτά ακριβή καταλληλότητα με τη λογική. Στον Χέγκελ, η λογική, στο άλλο άκρο του Πλάτωνα, κάνει επίσης θεολογία. Ίσως να μην είναι παρακινδυνευμένο αν αυτή την περίοδο της φιλοσοφικής σκέψης την ονομάσουμε Μεταφυσική της Δημιουργίας.
Στην λογική της γνώσης απαντώνται τα θεμέλια της επιστήμης, η απόλυτη γνώση από την ίδια τη ρίζα του όντος.
Αλλά μια τέτοια γνώση σημαίνει ότι ο ίδιος ο άνθρωπος παραμένει στην τελευταία ανάλυση σαν το θεμέλιο της οντότητας των πραγμάτων. Ο άνθρωπος είναι το υποκείμενο της θεμελιωτικής κατανόησης. Όμως, τον ίδιο τον άνθρωπο ποιος θα τον ορίσει; Ποιος θα βρει τα θεμέλιά του; Μόνο το ανθρώπινο πρόσωπο θα μείνει ελεύθερο, θεμελιώνοντας τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο άνθρωπος ήθελε να είναι. Να είναι δημιουργός και ελεύθερος. Και, ακολούθως, να είναι μοναδικός.
Η μεταφυσική της δημιουργίας. Η καλλιτεχνική δημιουργία κατέχει την θέση της και στο τέλος η πράξη της δημιουργίας είναι μια πράξη αισθητικής. Αυτό που υπάρχει στο κέντρο αυτής της μεταφυσικής, όπως μπορεί ήδη να ιδωθεί από αυτή την απόσταση, είναι η πράξη που ξεκινά από την θέληση και τελειώνει με την πράξη να δώσει μορφή. Η τέχνη πέρα από το να είναι πλάστης των σκιών και των φαντασμάτων, είναι η αποκάλυψη της πιο καθαρής αλήθειας, είναι η έκφραση του απόλυτου.
Μεταφυσική της δημιουργίας, της θέλησης και της ελευθερίας, ως εκ τούτου, κάθε φορά περισσότερο αποδεσμευμένη από την πλατωνική κληρονομιά.
Η σκέψη του Σέλινγκ αντιστοιχεί, όπως είναι γνωστό, στον Ρομαντισμό. Στον Ρομαντισμό, ποίηση και φιλοσοφία αγκαλιάζονται, ξεπερνά η κάθε μια τον εαυτό της και δεν επιδιώκουν το απόλυτο γιατί υπάρχουν μέσα σε αυτό.
Και έτσι, ποιητές και στοχαστές του ρομαντισμού περνούν από μπροστά μας λυγισμένοι από το βάρος ενός γιγάντιου έργου. Πρέπει να δημιουργήσουν το σύμπαν.
Στον Μπωντλaίρ και τον Κίρκεγκωρ, δυο στοχαστές και ποιητές, λαμβάνει χώρα ο εξαγνισμός που είναι η διάκριση μεταξύ της ποίησης και της μεταφυσικής. Ελεύθερα είναι, αλλά δέσμια της ύπαρξης από τον χρόνο.
Και οι δυο, Μπωντλaίρ και Κίρκεγκωρ, φέρνουν συνείδηση. Συνείδηση της ποίησης στον Μπωντλaίρ, σχεδόν υπερβολική. Συνείδηση της ποίησης την οποία του προσδίδει η συνείδηση του πεπερασμένου και, ακόμη, η συνείδηση της αμαρτίας.
Και για να κάνει το ίδιο: για να εφαρμόσει αναπόφευκτα την συνείδηση, σκέψη και ποίηση παρατάσσονται ξανά σε αυτούς τους στοχαστές – ποιητές.
Αυτή την εποχή, για πρώτη φορά, η ποίηση απαντά στην ιμπεριαλιστική συμπεριφορά της φιλοσοφικής σκέψης.
Ο ποιητής για πρώτη φορά διατυπώνει θεωρίες για την τέχνη του, και σκέφτεται μέχρι και την έμπνευσή του.
Και σε αυτό τον δρόμο της ενσυνείδητης ποίησης, ο Πώλ Βάλερυ συμβολίζει ένα αποφασιστικό βήμα. Η ποίηση σταμάτησε να αποτελεί ένα όνειρο. Ωστόσο, η βάση του ονείρου δεν στέρεψε μέσα στην ποίηση. Ο ποιητής αντλεί από την ποίηση κάθε φορά και περισσότερη συνείδηση. Συνείδηση του ονείρου του, η ακρίβεια του παραληρήματος. Και ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό, είναι ακριβώς γιατί ο ποιητής επιβεβαιώνεται μέσα από την ποίησή του.
Και η «καθαρή ποίηση» προοριζόταν να καθιερώσει, από την αντίθετη πλευρά του ρομαντισμού αλλά με περισσότερο βάθος, με περισσότερο δίκιο –θα λέγαμε- το γεγονός ότι η ποίηση είναι τα πάντα. Τα πάντα, εννοούμε, σε σχέση με τη μεταφυσική, τα πάντα όσον αφορά τη γνώση, τα πάντα όσον αφορά την ουσιαστική πραγμάτωση του ανθρώπου.
Και ακριβώς από αυτόν τον τρόπο να ενωθεί η ποίηση με την σκέψη γίνεται, στην πραγματικότητα, πιο δύσκολη η συμφιλίωση μεταξύ ποίησης και μεταφυσικής. Γιατί ο καθαρός ποιητής δεν χρειάζεται αυτή τη συμφιλίωση. Και από την άλλη, ο μοντέρνος φιλόσοφος επίσης πιστεύει ότι μπορεί να πραγματοποιήσει την ουσία του ανθρώπου μέσα από τη μεταφυσική του σκέψη. Όμως, αν αυτοί που κάνουν ποίηση και μεταφυσική, έχουν ίδιες αξιώσεις είναι γιατί αν και ξεκινούν από ένα κοινό σημείο, επιλέγουν διαφορετικούς δρόμους. Δυο δρόμοι είναι δυο αλήθειες και είναι ακόμη, δυο τρόποι ζωής.
Στο βάθος όλης αυτής της μοντέρνας εποχής φαίνεται να υπάρχει μία μόνο επιθυμία: το θέλειν είναι. Ο άνθρωπος πάνω από όλα, θέλει να είναι, να υπάρχει.
Η αγωνία, η οποία φαίνεται να είναι η πρωταρχική ρίζα της μεταφυσικής, γίνεται αντιληπτή πιο καθαρά, περισσότερο από εκεί όπου έφθασε απ’ ότι από εκεί απ’ όπου ξεκίνησε.
Η μοντέρνα μεταφυσική, δηλαδή η ευρωπαϊκή μεταφυσική, διαφέρει τόσο πολύ από την ελληνική φιλοσοφία, και την ίδια στιγμή είναι προϊόν δυσπιστίας.
Και με την παρθενικότητα του κόσμου αυτοεπιβεβαιωνόταν με μια αυστηρότητα, με μια νέα «απολυτότητα».
Έτσι προκύπτει η αγωνία˙ Η αγωνία εκείνη που υποστηρίζει σαν τελική βάση όλη αυτή τη μεταφυσική. Ίσως να είναι κάτι αυθαίρετο, αλλά φαίνεται να υπάρχει ένας βαθύς συσχετισμός μεταξύ αγωνίας και της αγωνίας που θέλει να προβάλλει από τον ίδιο της τον εαυτό.
Και η αγωνία δεν ανατρέπεται παρά μόνο μέσω της δραστηριότητας.
Καθώς αυτή η συνείδηση επιβεβαιώνεται, επιβεβαιώνεται επίσης και το «τίποτα άλλο». Η μοναξιά συνεχίζει να βαθαίνει και εμφανίζεται η αγωνία.
Είναι όμως και η αρχή της θέλησης. Αγωνία και θέληση εμπλέκονται: η θέληση χρειάζεται τη μοναξιά.
Η ποίηση, στην πραγματικότητα, ζει απομακρυσμένη από αυτά. Η δύναμη και η θέληση δεν τα ενδιαφέρουν και η συνείδηση στην ποίηση δεν σημαίνει εξουσία.
Στην ποίηση υπάρχει και αγωνία, είναι όμως η αγωνία εκείνη που συνοδεύει την δημιουργία. Στην αγωνία του ποιητή δεν υπάρχει κίνδυνος αλλά φόβος μήπως αισθανθούμε υποχρεωμένοι απέναντι σε κάτι που μας υψώνει πάνω από τους ίδιους μας τους εαυτούς και υποχρεώνει να είμαστε κάτι περισσότερο από άνθρωποι.
Συνεπώς, αυτό που νοείται στην ποίηση είναι το πρόσωπο που αγωνιά να ανοίξει δρόμο. Αυτό το πρόσωπο δεν είναι άλλο από αυτό που ο Κίρκεγκωρ ονομάζει «πνεύμα».
Η αγωνία φαίνεται να κείτεται στο βάθος όλης της φιλοσοφίας και ξεκινά από τη μοντέρνα φιλοσοφική σκέψη όπως επιβεβαιώνεται στον Κίρκεγκωρ και στον Χάιντεγκερ, ο οποίος τελευταίος φαίνεται να είναι και ο διάδοχος όλης της γερμανικής φιλοσοφίας από τον Καντ.
Όλα γυρνούν γύρω από την αγωνία όταν αυτή μπαίνει στο σκηνικό. Ο άνθρωπος είναι μια σύνθεση ψυχής και σώματος, μια σύνθεση όμως ακατανόητη όταν αυτοί οι δυο όροι δεν ενώνονται με έναν τρίτο. Και αυτός ο τρίτος είναι το πνεύμα... Τι σχέση έχει το πνεύμα με αυτό καθαυτό και με την κατάστασή του; Το πνεύμα αγωνιά για τον ίδιο του τον εαυτό. Δεν μπορεί να ελευθερωθεί από αυτόν αλλά ούτε και να τον κατανοήσει.
Άγνοια του καλού και του κακού που εμφανίζεται στην ακμή της πιθανότητάς της. Έπειτα, μία μόνο λέξη αφήνει ελεύθερη την αγωνία: «η απαγόρευση την αγχώνει». «Η ατέλειωτη πιθανότητα της δύναμης που αφύπνισε την απαγόρευση πλησιάζει περισσότερο γιατί αυτή η πιθανότητα έχει σαν συνέπεια άλλη πιθανότητα».
Όνειρο. Αγωνία μπροστά στο όλον που παρουσιάζεται, μπροστά στο άπειρο της ελευθερίας. Και η πτώση μέσα στη δύναμη... Η ζωή είναι όνειρο, ο Κίρκεγκωρ το λέει ξεκάθαρα. Αλλά για τον ποιητή η ζωή είναι το όνειρο και για τον φιλόσοφο, το όνειρο είναι η αθωότητα, και η πτώση είναι το ξύπνημα στην ελευθερία. Και για τους δυο, ελευθερία είναι η μόνη πραγματικότητα.
Το όνειρο της αθωότητας. Και η αγωνία σαν πιθανότητα της ελευθερίας. Ως εδώ, ποίηση και οποιαδήποτε άλλη μορφή της ανθρώπινης ύπαρξης συμβαδίζουν.
Στην αγωνία, λέγαμε, το πρόσωπο ανοίγει δρόμο. Το «πνεύμα», λέει ο Κίρκεγκωρ, η «ύπαρξη», ο Χάιντεγκερ. Όμως, με ποιον τρόπο;
Ο ποιητής δεν θέλει να φθάσει την ύπαρξη για τον ίδιο, δεν θέλει το είναι του να κατακτά το τίποτα, αλλά να τη δέχεται «επιπρόσθετα». Ο ποιητής δεν θέλει να είναι, αν κάτι πάνω του δεν είναι.
Ούτε ο Κίρκεγκωρ, ούτε κανείς από αυτούς που μίλησαν για την αγωνία, σκιαγραφούν την στιγμή του έρωτα. Μόνο ο φόβος εμφανίζεται. Και δεν υπάρχει έρωτας γιατί δεν υπάρχει καμιά παρουσία. Στην αγωνία, δεν υπάρχει ο άλλος.
Και στην αγωνία του ποιητή ναι, ναι υπάρχει ήδη κάτι που αυτός είναι υποχρεωμένος να δημιουργήσει, γιατί ερωτεύθηκε την παρουσία του χωρίς να την έχει δει, και για να τη δει πρέπει να την ψάξει. Ο ποιητής είναι ερωτευμένος με την παρουσία ενός πράγματος που δεν έχει και καθώς δεν το έχει, πρέπει να το φέρει.
Έτσι, η μοντέρνα μεταφυσική εμφανίζεται πάντα σε εμάς σαν κάτι να έχει αποσπαστεί από αυτή. Η μέθη της ελευθερίας καταργεί τα όρια. Και τα όρια μάς φέρνουν την παρουσία των πραγμάτων, των υπάρξεων, του κόσμου και των πλασμάτων του, και ακόμη του δημιουργού όλων αυτών. «Η αγωνία είναι ο ίλιγγος που προκαλεί η Ελευθερία».
Και η ποίηση θα ήταν η παραζάλη του έρωτα. Μια παραζάλη που αναζητά αυτό που χωρίς ακόμα να υπάρχει, το ερωτεύεται, σε αναζήτηση «του αριθμού, της βαρύτητας και του μέτρου» αυτού που φαίνεται να μην καθορίζεται.
Η ποίηση θέλει να κατακτήσει ξανά το πρώτο όνειρο, τότε που ο άνθρωπος δεν είχε ξυπνήσει στην πτώση. Το όνειρο της αθωότητας πριν την νεότητα. Η μεταφυσική, από την άλλη, είναι η διαρκής απομάκρυνση από το πρώτο όνειρο.
Η ποίηση θέλει την ελευθερία για να γυρίσει πίσω, για να επανενταχθεί στον κόλπο από τον οποίο βγήκε˙ θέλει τη συνείδηση και τη γνώση για να προσδιορίσει αυτό που δύσκολα διακρίνεται. Για αυτό τον λόγο είναι μελαγχολία. Μελαγχολία που εξαλείφει αμέσως την αγωνία.
Και μένει η ποίηση ενωμένη με την πρώτη ρέμβη λόγω της μελαγχολίας.
Θα ήταν αδύνατον να μην δούμε στην ποίηση μια ακεραιότητα επιτευχθείσα και που είναι μεγαλύτερη από αυτή που έχει επιτευχθεί στη μεταφυσική.
Και αυτό επιδιώκει η ποίηση: να μοιραστεί το όνειρο, να επικοινωνήσει την πρώτη αθωότητα, να μοιραστεί τη μοναξιά.
Η ποίηση επίσης αναλύει την ιστορία: την ακυρώνει πηγαίνοντάς την προς τα πίσω, προς το αρχέγονο όραμα. Φιλοσοφία και ιστορία μαζί ξεκινούν μπροστά υποκινούμενες από τη θέληση, ενώ η ποίηση βυθίζεται μέσα στον χρόνο.
Η φιλοσοφία είναι, κατά κάποιο τρόπο, η πραγματική ιστορία. Ωστόσο, η ποίηση δηλώνει αυτό που είναι ο άνθρωπος χωρίς τίποτα να του έχει συμβεί. Διαφορετικοί τρόποι που έχουν κοινή αναφορά σε κάτι.
Ο ποιητής είναι εκείνος που δεν θα ήθελε μόνος αυτός να σωθεί: «Μια ευτυχία που δεν μπορεί να επικοινωνηθεί δεν είναι ευτυχία». Ο ποιητής δεν ψάχνει τον εαυτό του αλλά όλους και κάθε έναν χωριστά. Και το είναι του είναι μόνο ένα όχημα για να πραγματοποιηθεί αυτή η επικοινωνία.
Δεν θα είναι πιθανόν, κάποια ευτυχής μέρα, η ποίηση να συγκεντρώσει όλα όσα η φιλοσοφία γνωρίζει, όλα όσα έμαθε κατά την απομόνωσή της και κατά τις στιγμές που αμφέβαλε, για να εκφράσει το όνειρό της με διαύγεια και για όλους;

μετάφραση: ξι.
Θαμπράνο στα ελληνικά: http://el.wikipedia.org/wiki/Μαρία_Θαμπράνο


9 comments:

Anonymous said...

Θα έρθω και άλλη φορά να το διαβάσω όλο! εξαιρετική δουλειά!

ξι said...

Σ'ευχαριστώ πολύ Ηλιογράφε... Είναι μεγάλο κείμενο, δεν χρειάζεται να καταναλώσεις πολύ φαιά ουσία (είναι και φιλοσοφικό, προσπάθησα να το μεταφράσω σχετικά απλά για να είναι κατανοητό αλλά και χωρίς να χάνει σημαντικά το ύφος που έχει το πρωτότυπο). Επίσης, ήθελα να υπογραμμίσω τα σημεία που μου άρεσαν περισσότερο αλλά δεν 'μπορούσα' να βρω το underline :S
ξ.

fractal said...

"Στο βάθος όλης αυτής της μοντέρνας εποχής φαίνεται να υπάρχει μία μόνο επιθυμία: το θέλειν είναι. Ο άνθρωπος πάνω από όλα, θέλει να είναι, να υπάρχει."

.......

"Συνεπώς, αυτό που νοείται στην ποίηση είναι το πρόσωπο που αγωνιά να ανοίξει δρόμο. Αυτό το πρόσωπο δεν είναι άλλο από αυτό που ο Κίρκεγκωρ ονομάζει «πνεύμα»."


Ένα κείμενο πολύ απαιτητικό σε χρόνο και σκέψη.
Δεν αρκεί μια απλή ανάγνωση και δεν αρκούν μερικές φορές..
Όμως σαν πρώτη δειλή-δειλή προσπάθεια, σταμάτησα στα πιό πάνω εδάφια.
Τολμώ να αποτυπώσω εδώ την αίσθηση πως αυτό το "θέλειν" (ο τρόπος ύπαρξης) είναι η μεγάλη ελπίδα της ανθρωπότητας.

Και την άποψη της Δημουλά για την ποίηση που νομίζω εκφράζουν την σχέση (της ποίησης) με το πιό πάνω "θέλειν" με τρόπο μοναδικό.
"Από αυτή τη μυστικότητα της ποίησης εκτινάσσονται και φτάνουν στην αίσθησή μας μόνο λίγα σταγονίδια. Και μας ραντίζουν ευλογητικά"

ξωτικό said...

πολύ πολύ καλώς σε βρίσκω !!!
αξιώθηκα να ανακαλύψω το σχολιάκι σου που με αφορούσε στο fractal
και είπα να περάσω για.... συμπαράσταση.
εκστασιάστηκα με το κείμενο θα ξανάρθω να το απολαύσω.
(θα με εξοντώσετε κακούργες....)

Λορελάη said...

Εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο! Ίσως ο λόγος να μην έχει πάντα τη συνέπεια και συνέχεια που απαιτεί ένα φιλοσοφικό κείμενο, αλλά οδηγείται σε πολλές καίρια επιτυχείς διατυπώσεις!

Πολλές πολλές ευχαριστίες για την πολύ δύσκολη δουλειά σου, που μας κάνει μετόχους μιας τόσο ενδιαφέρουσας σκέψης-φωνής.

(ξέρεις να έχει μεταφραστεί κάποιο βιβλίο της στα ελληνικά;)

dodo said...

"Y en la angustia del poeta sí, sí existe ya algo que él se ve forzado a crear, porque se ha enamorado de su presencia sin verla, y para verla la tiene que buscar. El poeta está enamorado de la presencia de algo que no tiene y como no lo tiene, lo ha de traer."

Ξεχώρισα την παράγραφο, αν και δεν είναι η μόνη- πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση, θα την ξαναδιαβάσω οπωσδήποτε (με κουράζει λίγο το μαύρο βάθος τής σελίδας, όταν το κείμενο είναι μεγάλο).

ξι said...

Σας ευχαριστώ :)

fractal δεν το γνώριζα αυτό της Δημουλά, σ'ευχαριστώ :)
Καλώς ήρθες ξωτικό :D
Λορελάη, ούτε το ισπανικό κείμενο τα έχει στην πλειοψηφία του (συνέπεια+συνέχεια). Είναι ελαφρώς πετσοκομμένο :)
dodo, ελπίζω καλύτερα τώρα. Άλλαξα χρωματοσειρά:P :)

ξ.

Λορελάη said...

μα ναι, φαίνεται ότι δεν έχει να κάνει με τη μετάφραση, την οποία θεωρώ άθλο. για το πρωτότυπο μιλούσα.
φιλιά :)

ξι said...

Λορελάη μου, είναι πολύ καλά τα ισπανικά σου, λοιπόν! Να με διορθώνεις και να μου λες τη γνώμη σου, παρακαλώ πολύ!
Φιλιά +Καλημέρα :)
ξ.